Zamanında öğrenmiş olmanız gereken bir dersi, ciddi bir tehlike atlatarak (geç) öğrendiniz mi hiç ?

Ehliyetimi alıp araba kullanmaya başladığım ilk hafta idi. Babamla birlikte İstanbul’dan Edirne’ye gidiyorduk. Ustaca araba kullanışımla etkilemek istiyordum babamı. Önümdeki arabayı sollamak için sinyalimi verip aynalarımı kontrol ettim, seri bir şekilde sol şeride geçtim. Daha önce hiç bu kadar yakından duymadığım ACI FREN sesi ve ardından gelen sıkı bir (seri) klakson la irkildim, arabayı hızla kendi şeridime geri çektim ve yaşadığım korku yüzünden nefes nefese kaldım bir süre.

“Ucuz atlattık” dedi babam.. alt dudağını ısırıp başını sağa sola sallayarak 

Bugün gibi aklımda,  “KÖR NOKTA” dedi “Aynadaki kör noktana denk geldi bu araba”..

Yüzündeki endişenin izleri halen belirgindi.

O gün, hemen yanıbaşımızda olup biten şeylere yönelik körlük yaşanabileceğini bu acı dersle öğrendim,.

Araba kullanırken tehlikeli olan kör noktalar , iş yaşantımızda da başımızı derde sokuyor olabilir mi ?

Başarıyı sahiplenme TUZAĞI

1999 da, 29 yaşındayken İngiltereye taşındık. 12 yıllık ingiltere yaşantımızın ilk aylarında işe gidip gelmek için araba almam gerektiği belli oldu. TC ehliyetimle bir yıl araba kullanabieceğimi öğrenince sevinçle bütçeme uygun bir araba alıp işe gidip gelmeye başladım. 

18 yaşından itibaren istanbul da araba kullanıyor olduğum için dünyanın her yerinde araba kullanabileceğime inancım tamdı.

Tek elim direksiyonda, hızlı manevralarla mükemmel geri geri park edebiliyor, akılcı manevralarla hiç vakit kaybetmeden optimum sürede gitmem gereken yerlere gidiyor, kötü şöförlerle kontrolümü kaybetmeden başaçıkabiliyordum.

Bir yıl, sık sık öfkelendiğim saçma davranışlar sergileyen İnglitere şöförlerine sık sık kızarak (ancak kendime hakim olarak) geçti , ehliyet alma zamanım geldi, sınav tarihini aldım ve her usta istanbul şöförü gibi  kolayca yazılı sınavı geçtim, pratik sınava gireceğim günün sabahı yüksek özgüvenle çıktım evden. Belfast sokaklarında birlikte araba kullanarak vereceğim pratik sınavı yapmak için görevlendirlmiş memurla buluştuk. 

Özgüvenli bir şekilde elini sıktım, kendime olan güvenimi görüp belki de sınava bile sokmayacağını geçirdim aklımdan .

Kuralcı ingilizler böyle düşünemiyorlar tabi !  Sınava geçtik. Kısa direktifler veriyordu,”buradan sağa dönelim”, şimdi duralım”, ilerideki arabanın yanına park edelim” vb, bir yandan da elindeki kontrol listesinde bulunan kutuları işaretleyip notlar alıyordu.

Henüz birkaç dakika geçmişti ki “geri dönebiliriz” dedi sınav memuru. 

Önündeki kağıda notlar alamaya devam ettiği için yüzünden okuyamıyordum ama, gördüğüm kadarı ile yüzündeki hayret ifadesi araba kullanma tarzımdan “ETKİLENDİĞİNİ” işaret ediyordu .

“Hemen karar verdi tabi” diye düşündüm “eh yıllardır araba kullanan biri ile ilk defa ehliyet alan biri arasındaki farkı hemen gördü tabi.  Dolayısı ile de daha fazla vakit harcamaya gerek yok diye düşündü doğal olarak” .

“Malesef Olmadı” dedi elindeki kontrol listesine birtakım notlar eklerken . 

Elbetteki ben araba kullanmayı çok iyi biliyordum ama, gözlerimin rengi, tenimin tonu, aksanım onun gibi olmadığı için araba kullanma becerim mükemmel olmasına ramen beni geçirmedi memur.

Benzeri durumlar yaşadınız mı siz de ? 

Aradan zaman geçti ve bu kez ders alarak girdim sınava ve farkında olmadığım onlarca kuralı ihlal ettiğimi o zaman öğrendim.

Tali Sharot beynimizin olayların iyi yanını göreceğimiz şekilde çalıştığını ve bunun bizim için hem tehlikeli olabileceğini işaret ediyor ve konu ile ilgili yeni bulguları bizimle paylaşıyor.

(MAKALEDEN ALINTI)

Batık Maliyet Tuzağı

Köklü önyargılarımızdan birisi de, geçmiş tercihlerimizi bu geçmiş tercihler artık geçerliliklerini yitirmiş olsalar bile haklı çıkaracak tercihlerde bulunmaktır. Çoğumuz bu tuzağa düşmüşüzdür. Örneğin, daha elverişli başka bir yatırımı kaçırma pahasına, elimizdeki bir hisse senedini veya bir yatırım fonunu zararına satmayı reddetmişizdir. Ya da örneğin işe almakla daha baştan hata yaptığımızı bildiğimiz bir işgörenin performansını arttırmak için muazzam bir çaba içine girmişizdir.

Geçmişte aldığımız kararlar iktisatçıların batık maliyet dedikleri şeyler haline gelirler, geçmişte yapılmış ve artık kurtarılmaları mümkün olmayan zaman veya para yatırımları.

Rasyonel düşündüğümüzde, batık maliyetlerin şu anda alacağımız karar bakımından bir anlam taşımadığını biliriz, ama buna rağmen zihnimize takılıp, bizi yanlış kararlar almaya sevk ederler.

İnsanlar neden kendilerini almış oldukları eski kararlardan kurtaramazlar? Çünkü çoğu kez, bilerek veya bilmeyerek, geçmişte hata yaptıklarını kabul etmek istemezler. İnsanın kendi kişisel yaşamında kötü bir karar aldığını itiraf etmesi, sadece kendine olan öz saygısını ilgilendiren kişisel bir mesele olabilir; oysa iş yaşamında alınmış kötü bir karar çoğu kez meslektaşlardan veya patronlardan gelebilecek eleştirilere çağrı çıkartan çok kamusal bir meseledir. İşe almış olduğunuz performansı düşük birini işten çıkardığınızda, yanlış bir karar vermiş olduğunuzu kamu önünde itiraf ediyorsunuz demektir. Psikolojik bakımdan, o kişinin çalışmaya devam etmesine göz yummak size daha güvenli görünebilir . Bu tercihiniz ,yapılmış hatayı daha da büyütecek olsa bile.

Batık maliyet önyargısı, sonuçlarının özellikle ağır olabildiği bankacılıkta rahatsız edici bir sıklıkta görülür. Borçlu kişinin işleri kötü gittiğinde, ona o krediyi vermiş olan kişi, işini toparlamasını sağlayacak nefes alma olanağı yaratma umuduyla, aynı insana çoğu kez ek krediler açar. Eğer o şirket kendini toparlama şansına gerçekten sahipse, bu akıllı bir yatırım olur. Tersi durumda, fazladan para batırmaktan başka bir şey değildir.

…..

Kimi zaman bir kurumun sahip olduğu kültür de batık maliyet tuzağını pekiştirir. İstenmeyen bir sonuç yaratan bir kararı almanın cezası aşırı ağırsa, yöneticiler bu kararları bir şekilde başarılı kararlar haline getirebilecekleri umuduyla başarısız projeleri sonsuza kadar sürdürmeye teşvik olunurlar. Yöneticiler, önceden görülemeyen olayların çok yaygın olduğu bu belirsizlikler dünyasında, iyi kararların da zaman zaman kötü sonuçlara yol açabileceğini görmelidirler.

Kimi iyi fikirlerin başarısızlıkla sonuçlanabileceğini bilen yöneticiler, insanları maliyetleri artırmaktansa kısmaya teşvik edeceklerdir.

BU KONUDA NE YAPILABİLİR?

Geçmişi olan bütün kararlarda, karşı karşıya olduğunuz tercih konusunda aklınızı bulandıracak ister psikolojik olsun ister ekonomik her türlü batık maliyet meselesinin bir yana bırakılması için bilinçli bir çaba içinde olmalısınız. Şu teknikleri deneyebilirsiniz:

• Daha önce alınmış kararlarla bir ilişkisi bulunmayan, dolayısıyla o kararlara herhangi bir bağlılık hissetmeleri söz konusu olmayan insanları bulup, onların görüşlerini dikkatle dinleyin.

• Eskiden yapılmış bir hatayı kabul etmenin size neden bu kadar zor geldiğini araştırın. Eğer sorun öz saygınızın yara alacak olmasından kaynaklanıyorsa, bu durumla açıkça yüzlesin. Akıllı tercihlerin bile, kararı alanın hatası olmadığı halde, kötü sonuçlanabileceğini ve en iyi ve en deneyimli yöneticilerin bile yanlış kararlar alma konusunda bağışık olmadığını anımsayın. Warren Buffet’in şu bilgece sözlerini anımsayın: “Kötü bir çukura girdiğinizi anladığınızda, yapabileceğiniz en iyi şey daha fazla kazmamaktır.”

• Astlarınızın aldıkları kararlarda ve yaptıkları tavsiyelerde, batık maliyet önyargısının bir etkisi olup olmadığına dikkat edin. Gerektiğinde, sorumluluk verdiğiniz kişileri değiştirin.

• İşgörenlerinizi yaptıkları hataları sürdürmeye sevk eden bir hata yapmaktan korkma kültürü yeşertmeyin. İnsanları ödüllendirirken, sadece alınmış kararların verdiği sonuçların kalitesine değil, aynı zamanda (söz konusu karar alınırken, o anda bilinen şeyleri de hesaba katarak) o kararın kalitesine de bakın.

Başarı Önyargısı – Makale (LİNK)

Başarılı olmak için en sık kullandığımız algoritmalardan biri başarılı olmuş bireylerin , şirketlerin yaptıklarını yaparak başarılı olmayı beklemektir. Literatür bu konuda bir yanılgı içide olabileceğimizi işaret ediyor.

1 ) Ya bu başarılı organizasyonların yapmadıkları şeyleri de bilmemiz gerekiyorsa ?

2) Bazı başarı hikayeleri korkunç  katastrofilerin ucundan dönülerek elde edildiyse ?

Organizasyonlar Neden Öğrenmiyor – Makale (LİNK)

İşletme körlüğü perspektifinden baktığımızda, birçok şirketin yola çıktıkları dönemde (işi kurmak için gerekli) bilgiyi öğrenmiş olduklarını ancak bir süre sonra üretime ve karlılığa odaklanmak yüzünden öğrenmeyi bıraktıklarını söylüyor Francesca Gino

MAKALE ANA FİKRİ

Başarı, aksiyon alma, uyum sağlama ve işi uzmanlara emanet etme gibi geleneksel saplantılarımız sürekli gelişimi baltalıyor.

Hemen hemen tüm liderler rekabetçi kalmak için girişimlerin her zaman öğrenmesi ve kendini geliştirmesi gerektiğini düşünürler fakatkendini sürekli gelişime adamış olan şirketler bile savunduklarını uygulamakta zorlanıyor

Liderlik Şehir Efsaneleri – Video (LİNK)

 “Liderlik” hak ettiğinden çok daha ulaşılmaz bir MERTEBE olarak görülüyor galiba.

İşletme Körlüğü perspektifinden baktığımızda, zaman zaman burnumuzun dibindeki yetenekleri, liderlik ile ilgili önyargılarımız (yönetici sert olmalı, yönetici katı ve otoriter olabilmeli)  yüzünden ilk yönetim pozisyonları için değerlendiremiyor olabilir miyiz?

Öğrenilmiş Çaresizli – VİDEO (LİNK)

Zaman zaman, üst üste elde ettiğimiz kötü sonuçlar, aynı şeyi tekrar denersek, yine aynı (kötü) sonucu alacağımız inancını iyice pekiştirir ve tekrar denemekten vaz geçeriz  (sonucu değiştiremeyeceğimize karşı oluşan inanç)

(İlk denemesinde tehlike atlatan bireyin yüzme öğrenmekten kaçınması, cocukken yaptığı resimle dalga geçildiği için bir daha resim yapmayı denememek vb.)

Öğrenilmiş çaresizlikleri kırmayı denemek için bunun farkında olmak , yani bu alandaki fırsatlara karşı tecrübe ettiğimiz işletme körlüğü nden kurtulmamız önemlidir.